Yıllar önce okudum İnce Memed'i. 2. cildine geçmeden bir kez daha okumaya karar verdim, iyi ki tekrar okumuşum. Yoksa Yaşar Kemal'in sizi kitabın içine çeken tasvirleri, ocakta pişen ekmeğin, yemeğin kokusu, insanların fiziksel ve ruh hali yitip gidecekmiş hafızamdan. Kitabı okuyup da Memed’in ayaklarını talayan o çakırdikenliği, sığındığı dağları ve suyun gözünün kaynayışını, resmedemeyen veya aklına bir şey yerleştiğinde Memed’in gözlerinde parlayan o ışığı göremeyen var mıdır? Sosyal eşitsizlik, korku, zulüm, açlık, yokluk, umut ve en önemlisi tüm haliyle insan ancak böle güzel anlatılabilir ve doğanın tüm renkleri ancak böyle bir araya gelebilirdi. Ağalık düzenine köyün içinden tek başkaldırabilen insan, Yaşar Kemal’in tabiriyle mecbur insan, zayıf çelimsiz ufak tefek bir delikanlı; ama olabildiğince cesur, olabildiğince iyi yürekli… Ne olursa olsun masumun canını almamaya yeminli, fakirin dostu, umudu İnce Memed. Dikkatimi çeken bir unsur da yazarın diğer kitaplarında da değindiği bazı noktalara atıfta bulunması, mesela Ağıtlar kitabında da bahsedilen Kozanoğlu Olayına atıfta bulunarak ağıtını paylaşması, türkülere yer vermesi, Üç Anadolu Efsanesi kitabında da yer alan Köroğlu’nun dağa çıkış sürecinden kısaca bahsetmesini keyifle okudum. Üzüldüğüm nokta ise Türk Edebiyatının başyapıtları arasında olan, ana karakteri hemen herkesçe bilinen, adına türküler söylenen bu eserin sıralamada bu denli geride olması.

Yaşar Kemal Çukurova’daki gözlemlerini uzun ve eşsiz betimlemelerle yansıtmaya devam ediyor, bu nedenle ilk kitaba kıyasla daha durgun ilerliyor. --- Okumayanlar için aşağıdaki bölüm kitap hakkında bilgi içermektedir. --- İnce Memed, Hatçe’nin ölümü, Iraz’ın oğlunu alıp götürmesinden sonra bir müddet dağlarda gezmeye devam eder. Sığabildiği köylere sığınır, fakat Yüzbaşı Faruk tüm çetelerin ve eşkıyaların peşindedir ve artık köylülerin de yardımını almaktadır. Köylülerin bu yaptığını uzun bir müddet anlayamaz İnce Memed, yorgun düşünceye, açlıktan kırılıncaya kadar kaçar durur, Vayvay Köyüne Koca Osman’a sığınır. Kendine geldikten sonra köyüne iner, köylü ona kızgındır, Abdi Ağa’yı öldürmüş yerine Hamza gelmiştir ve köylü Abdi Ağayı mumla aramaktadır, hakkında rivayetler uydurulmakta neredeyse ermiş ilan edilmektedir. Yüzbaşı’nın kuşatmasından kurtulup Vayvay’a tekrar sığındığında tükenmiştir Memed, aklında tek bir düşünce “Abdi gitti, Hamza geldi”. Kişiler değişse de sistemin aynı kaldığını İnce Memed’in kendini için için yemesinden, duyduğu umutsuzluktan çok net anlıyoruz. Fakat İnce Memed’in sığınmasıyla birçok şey değişir Vayvay’da, Yaşar Kemal, bir kahraman beklemenin gereksizliğini inceden vurguluyor bunu en çok Koca Osman’ın “Sana bir iş yok şahinim, sen dinlen, senin gölgen yeter” sözlerinden anlıyoruz. Ali Saf Bey’in yaptıklarına misillemeler başlar, Ali Safa’nın evi taranır, atları çalınır, düzene isyan başlamıştır, onlarca İnce Memed türer, asker dağ bayır İnce Memed arar bulamaz. İnce Memed bir efsane olmuştur artık, bir bakarsın Alidağ’dadır bir bakarsın düze inmiş Ali Safa’nın peşindedir. Gerçek İnce Memed ise bir iç çatışma içerisindedir, kendiyle yüzleşmektedir, Vayvay’ın ve Dikenlidüzü’nün başına gelenlerin hep kendi suçu olduğunu düşünmektedir, bu nedenle susmaya kararlıdır; ta ki Vayvay susuzluktan kırılıncaya, Kamer Ana’ın ağzından sitem dökülünceye, Seyran Kız gözlerini kaçırıncaya, Koca Osman küsünceye kadar. İnce Memed önce gider Ali Safa’yı ardından da Hamza’yı vurur, yine yoldaşı dağlara sığınır. Memed’in içerisine düştüğü derin psikolojik çukurun değerlendirilmesinin okuyucuya iyi yansıtılmasından mı, betimlemelerin daha yoğun oluşundan mı, bilemiyorum bu cilt daha etkileyici geldi bana. Yağız At’ın geçtiği bölümlerin tadı da başkaydı, topluma mal olmuş Köroğlu, Ağrı Dağı gibi destansı hikâyelere de vurgu vardı.

İnce Memed ağaların zulmüne başkaldırmaya devam ediyor, içine düşen umutsuzluk tohumlarından Battal Ağa ve Ferhat Hoca vasıtasıyla kurtuluyor, dünyaya bir ağa gider bir ağa gelirken, İnce Memed'ler de boş durmaz, İnce Memed'lerin de biri gider bini gelir. Ağalar az, fakir-fukara çok. İnce Memed bu ciltte bir taraftan yakalanmama mücadelesi verirken, bir taraftan da ağalar tarafından başlatılan itibarsızlaştırma politikası ile de mücadele ediyor. Hedefinde herhangi bir insan yokken onun yüzünden zulmedilen Çiçeklidere Köylülerine armağanı oluyor Mahmut Ağa ölümü. Ferhat Hoca ile aralarında oluşan ietişim ve diyaloglar oldukça başarılıydı. Fakat bu ciltte açıkçası İdris Bey için bazı gelişmeler bekledim. Memed'le yoldaş olmaya karalı, dürüst bir insandı İdris Bey. Şu an için kuru kuruya gittmiş oldu. Serüvene yeni dahil olan Müslüm'ü de zekası, azmi, yüreğiyle çok beğendim.

2-3 sayfalık hikayelerde cinayetlere ait detayların ve ipuçların paylaşıldığı, şüpheli ifadelerine yer veren, sizden katili bulmanızı bekleyen enteresan bir kitap. Cevapları kitabın sonuna eklenmiş, yazarın Sherlock Holmes hayranı olduğu ve fazlasıyla etkisinde kaldığı, kitabın her sayfasında hissediliyor. Verilen bilgilerden bir şeyler çıkarmak için dikkatle okumak, kelime oyunlarını anlamak, Sherlock Holmes'un vaka analiz tekniğinden haberdar olmak ve biraz da genel kültür gerekiyor. Çok fazla kurgu yok, bu nedenle günümüzün koşullarına uyduğunu düşünmüyorum. Fakat sade dili ve akıcı anlatımıyla, eğlenmek ve kafa dağıtmak için okunabilir. Eksi yönlerinden biri de imla hataları...

Serinin tüm kitaplarının ayrı bir tadı var ama karakter, yöre ve insan çeşitliliği açısından bu cilt oldukça farklıydı. Çakırcalı Efe'nin etkisi inceden inceye kendini hissettiriyor, portakal bahçeleri arasında kendine yeni bir yaşam kuran mecbur insan Memed, düzde kalamayarak tekrar dağların yolunu tutuyor. Çukurova ekseninde başlayan hikaye tüm Anadolu'ya yayılıyor, Kürdünü,Türkünü, Çerkezini, Lazını, Alevisini, Sünnisini de içine alıyor, insanımızı anlatıyor. Mitoloji ile gerçeklik içiçe; yağız at ölüyor, diriliyor, kırkgöz ocağının tılsımıyla kutsanıyor Memed. Cumhuriyet öğretmeni aydın insan Zeki Nejat'la anlamasa da aydınlanmaya çalışıyor, okuma öğreneceğine seviniyor, Zeki Nejat'la sıtmadan kırılan halka umut oluyor... Anacık Sultan'ın ölümünün ardından düzenlenen tüm itibarsızlaştırma çabalarına rağmen umudun adıdır Memed. Kızılgedik'te Mestan'ın ardından yakılan ağıtlar sadece ölüyü anma, yas tutma değildir artık, umuda haykırıştır, İnce Memed'den beklenendir.. Her iki dörtlükten biri İnce Memed'e yönelir. "Kurşun yemiş, uçmuş canın, Kalbur gibi her bir yanın, İnce Memed derler buna, Öcünü alacak senin... " "Kızılgedik'in yolunu, koparma cennet gülünü, İnce Memedime verdim, Senin kanlı mendilini" "Fırtına Karafırtına, kargışlar ederim sana, Buna İnce Memed derler, bunu koyar mı yanına Gökten yıldızlar düşüyor, yavrum toprakta üşüyor uyan da gör Mestan oğlum, İnce Memed dövüşüyor" Daha iyi nasıl anlatılabilirdi ki...

Oldukça başarılı bir kurgu, sürükleyici ve akıcı bir dille yazılmış, tempo son sayfalara kadar düşmüyor, değişik karakterlerle, farklı olaylarla zenginleştirilerek, heyacanı arttırılmış. Tahmin edilemez sonuyla oldukça ilginçti.

Kitabın ilk sayfaları oldukça zorlayıcı olmasına rağmen ilerledikçe, hem siz dile alışıyorsunuz; hem de dil nispeten sadeleşiyor. Önemliden önemsizine, farklı karakterlerin, farklı hikayelerine yer verirken; konunun ilerleyişinde bu hikayeler başarı ile bir araya geliyor. Bir bölümde detaylarıyla anlatılan bir karakterin sonunu, ileride farklı bir kişiyi ya da durumu anlatan olay örgüsünde öğreniyorsunuz. Kurgu oldukça başarılı. Buram buram tarih kokan, bilmediğim detaylarla zenginleşen, ilginç bir eser oldu benim için. Darphaneden lağımcılara, istihbarattan saraya, saraydan sokağına kadar Osmanlı İstanbul'una farklı bir bakış açısı aslında. Yaşanmışlık ile hayal, düş ile gerçek hep içiçe.