Vergilius'un Ölümü

`Broch`'un Vergilius'u hakkında bir şeyler düşünebilmek için kitabın yazıldığı yıllara bakmak gerekiyor. `Vergilius`'un 18 saatine tırmandığımız bu yolculuk -bana kalırsa- `Broch`'un 2. dünya savaşı yıllarında maruz kaldığı kara yazgının yerilmesi ve bu yerginin şiddeti ile sanata, ölüme, iktidara, sanatçıya, özlemlere ve geleceğe yönelik pek çok sorgulama biçimi taşıdığını görüyoruz; ancak bu sorgulamalar iskeletinin biriktiği yığın şairin varoluşa dair soruların zemininde yer almasıyla bütüne erişiyor. Kitabın kasvetli havasının ağır akışında, özne olan Vergilius'un hem kendine hem de baskıya karşı aradığı yanıtlar ve oluşturduğu sorular göze çarpar. Fakat kitabın özellikle ilk bölümü, kurgunun Roma'sının sahip olduğu ihtişamdan, Broch'un yalın gerçeğine, 2. dünya savaşı yıllarının bir sanatçıda yarattığı korku ve öfkenin bir temsili olarak göze çarpıyor. iletişim teorisiyle az çok ilgilenenler kitle davranışlarının ne biçimlerle ifade kazanacağını bilirler. Kitlelerin derinlikten uzak ve eleştiriye tahammülsüz davranışları Vergilius'un gemiden indiğinde yaşadığı ilk ürpertileri soluğunda üretir. Kitle onulmaz biçimde her yerde oluşabiliyor, sokağı geçelim; şuan cansız nefes üflediğim yazının görünür kılınacağı bu mecrada amansız oluşumunun barınaklarından. aklı selim herkesin duyması gerektiği kitle korkusu, Broch'un savaş döneminde gerçekleştirdiği bu edebiyat ibadetinin ilk 100 sayfasında sürekli dile getiriliyor.

Vergilius'un Ölümü sanatçı ve eserinin ikili alışverişine, iktidar ve hamiyi de ekler. Etkiye girenin yeşerttiği üretimin sanat üretimi olduğu kadar konumu koruma güdüsüyle de gerçekleştirdiğini gösteriyor. İlk bölümde İmparatorluk donanmasını karşılayan halk kitlesi yırtıcılığının Vergilius'da yarattığı tahribat, yer yer Truva yangınının küllerini taşıyan rüzgarın edebi özlemine taşıyor şairi. Vergilius ölümün kışkırtıcı iklimine hastalıkla alışacaktır nitekim.

Kitabın ikinci bölümü ise şairin monologlarıyla tam anlamıyla varoluşun bütününe dokunacaktır. Şiirinin, ölüme dair bir anıştırma olduğunu hasta yatağında keşfeden Vergilius varoluşa dair yanıtsız kalan her soruya bilginin imkansızlığıyla kavuştuğunu fark eder. Bir okur için zorlayıcı olan bu uzun monolog zinciri ölüme uzanan bir adamın son yolculuğuna fiziksel ve ruhsal hazırlanışını içeriyor. Sanatın ve yaklaşan ölümün felsefi arayışında kabuğu kırılan geçmiş hayaletlerin ziyaretine böylece kucak açar şair. Nitekim bu bölümde taşradan kendine akseden tartışmalar ve akabindeki ölüm başyapıtını yaktırma isteğini uyandıracaktır Vergilius'da.

Sezar Augustus ile eseri üzerine yaşadığı tartışmalar sanatçının kendi hesabına yaşadığı çıkmazda konuşlanıyor. Şair `Aenas`adlı yapıtında aslında Romalıları anlatmadığı, onların yalnızca ruhları ve onurlarını yücelttiğini düşünürken, davranışının sebebi nihayete erdiremediği eseri üzerindeki başarısızlığı kaldıramayacak sanatçı refleksinin ötesindedir. Vergilius, arkadaşları ve Sezar Augustus ile yaşadığı tartışmalarda basitçe, yalnızca anlaşılmak istemektedir. Sanatının övgüye mazhar kılınan bulutunda Vergilius kendi varoluş anlamsızlığı ile sanatının hiç bir şeyi değiştiremeyeceğini keşfetmiştir. Sanat bir şeyleri değiştirebilmekten hep uzaktır, böyle bir iddiası olmamalıdır; sanat uçurumun kenarında size gösteri sunan o manzaradır, karşıya geçmeniz için uzatılan sırık ya da merdiven değildir. Tüm bu anlamsızlıkların yanında arkadaşları ve Sezar ile yaşadığı tartışmalar da; şiirinin Roma üzerine bir mit kimliğiyle oturması ve buradaki dizilerin artık Roma'nın gereksinim duyduğu hücrelere dönüştüğünü savunabiliriz.

Vergilius'un acısı yalnızca şiirinin kendi estetik algısından çıkıp, anlamsızlığı içerisinde başkalarının idealleri uğruna hedefi bulmasıdır.


Nitekim sanatçı ve iktidarın çatışmasının bu şekilde kusursuz uzun cümlelerle işlendiği bir fırtına bulutuydu Broch'un eseri. İki sayfayı aşan cümleleri okumaktan hiç bu kadar tat almamıştım. Kuşkusuz Vergilius'u ürküten ölümlülüğe hiç sokmadan bir defa daha ölümsüz kılmış Broch; bu şaheserle kendisini de.