Ölüm Bir Varmış Bir Yokmuş

Epeydir Saramago okumamıştım, özleten bir dili var. Ancak şimdiye kadar okuduğum diğer kitaplarından farklı şekilde seyrediyor bu kitap. Saramago'nun kitaplarında genel bir anlatım görürüz normalde, şahıslardan bahsedilse dahi o genel anlatım, insanlığın genel hâlinden detaylar arka planda bırakılmaz. Bu kitapta ise son kısımlarda daha ziyade viyolonselci ile ölümün yaşadıklarını* görüyoruz. Bu anlamda alışageldiğimiz akıştan farklı bir yol izlemiş.

Kitaba genel olarak değinmek gerekirse, Saramago'nun diğer kitapları gibi efsane metaforlarla ve ironilerle donatılmış olduğu aşikar. Ölüm gerçeğinin ortadan kalkma ideası, tarih boyunca insanlara mükemmel gelen, insanların defalarca farklı akımlarla peşine düştükleri bir hayal. Ancak yine kazın ayağının öyle olmadığını görüyoruz. Mutlulukla başlayan tepkilerin yerini kaosa bırakması, yöneticilerin ölüm* politikaları, kilise... Hepsi çok güzel işlenmiş. Bilhassa Tanrı ile ilintilenen kısımlar ve göndermeler güçlüydü.

Açıkçası ölümün dişil olarak nitelendirilmesi beni şaşırttı. Yabancı dillerdeki artikellerde ölümün artikelinin feminen olduğunu bilmiyordum. Aksine ölümü cinsiyetlendirmek lazım gelirse bunun maskülen olacağını, yani ölümün erkek olacağını düşünürdüm. (tarih boyunca savaşanların, can alanların ve kan dökenlerin yüksek çoğunluğunun ön planda erkek olduğunu bildiğimizden ve diğer pek çok şeyden olsa gerek, belki de pek çok kişi de bu şekilde düşünmektedir) Binaenaleyh kadın olması beni bir süre şaşırttı. Ölümün kadın olması kendini en çok finalde gösterdi kanımca. Zira ölüm bir erkek olsaydı da belki yine âşık olduğu kadını kendisinden* kurtaracak ancak onunla birlikte olduktan sonra fani kadın uyurken evi terk edip gidecekti. Yani kadın olan ölümün aksine, eflatun mektubu yaktıktan sonra uyuyan faninin yanına gidip sarılmayacaktı. Belki de seksist olan benimdir, bilemiyorum. Ama ölümü kadın olarak nitelendiren insan bilinçaltından da, Saramago'ya finali bu şekilde yazdıran kabul görmüş "kadın duygusallığı" gerçekliğini yaratan algıdan da daha fazla seksist olduğumu zannetmiyorum.