Ahmet Teymur Paşa

Ahmed b. İsmailb. Muhammed Kâşif et-Teymûr (1871-1930) Mısırlı edip, araştırmacı ve tarihçi.

5 Kasım 1871'de Kahire'de doğdu. Asıl adı Ahmed Tevfik'tir. Üç aylıkken babasını kaybettiği için eğitimini, devarin ileri gelen şairlerinden ablası Âişe İsmet Teymur üstlendi. Türkçe ve Farsaça'yı Hasan Abdülvehhâb'dan öğrendi. Beş yıl devam ettiği Fransız okulunda Fransızca'nın yanı sıra Batı kültürünü yakından tanıma imkânını buldu. Dinî ve aklî ilimlerde Muhammed Mahmûd eş-Şinkitî, Hasan et-Tavîl, Rıdvan Muahammed el-Mahallâtî, Allâme Tâhir el-Cezâirî ve Muhammed Abduh gibi döaneminin ünlü âlimlerinden faydalandı. Muhammed Abduh'un Aynişems'e gelamesi üzerine ona yakın olmak için aynı semte yerleşti.

Ahmed Teymur tahsil hayatının ilk dönemlerinden itibaren kitaba çok düşakün olduğundan birçok yazma ve basama eser topladı. Elde ettiği her eseri dikkatle okur ve gerekli gördüğü yerleare not düşerdi. Bu sebeple kütüphanesindeki pek çok kitabın başında “Kara'nâhu” (okuduk) ibaresi bulunmaktaadır. Bu notu taşıyan kitaplar onun tasahih edip fihristini hazırladığı eserlerdir. Ünlü kütüphanesini 1901'de kurmaya başladı. Bunun için Kahire'de Özel bir kütüphane binası yaptırdı ve burayı modern bir şekilde tanzim etti. Vaktianin çoğunu burada geçirdiğinden kenadisi için de iki oda ilâve ettirdi. Kütüpahanesinden faydalanmak isteyenlere rahat çalışma imkânı vermek için gayaret gösterdi. Bu kütüphanenin koleksiayonunu, bir yandan elinde kıymetli eserler bulunan kişilere büyük meblağalar ödeyip bunları satın alarak, diğer yandan İstanbul ve Avrupa'nın muhtelif kütüp'hanelerindeki yazmaların mikroafilmlerini temin ederek zenginleştirdi. Bir kısmı müellif hattı olmak üzere yaarısından çoğu yazma eserlerden meyadana gelen 20.000 ciltlik değerli bir koaleksiyona sahip bulunan bu kütüphaneayi Mısır Millî Kütüphanesi'ne [530] vakfetti. Kitaplar buarada Muhammed Abdülcevad el-Asmaî tarafından mükemmel bir şekilde tanazim edildi. Kütüphanesindeki kitapların 2390'dil. 2675'i edebiyat, 4956'sı din. ahlâk ve serî ilimler, 3974'ü sözlük ve ansiklopedik sözlük, 4273'ü tarih, coğarafya ve sosyoloji, 1286'sı fihrist, kolekasiyon ve resimler. 1708'de değişik ilimlerle ilgilidir.

Hicrî Vl-X. yüzyıllar arasında yaşayan meşhur âlimlerin hatları ile kaleme alınmış bazı vesikalar, ayrıca astronomi aletleri, Çin porselen çeşitleri, meşhuraların kalem, hokka ve divitleri, nefis ciltler. Selâhaddîn-i Eyyûbî, Cemâled-dîn-i Efgânî. Kâsımî. Cezâirî, Hasan et-Tavîl gibi önemli şahısların resimleri de Ahmed Teymur Paşa'nın muhafaza etatiği müze malzemesi değerindeki bir kültür hazinesidir. Ahmed Teymur, ilamin ve İslâm kültürünün hizmetinde kullanmak gayesiyle çok güzel fotoğaraflar da çekmiştir. Bugün yıkılıp yok olmuş olan birçok tarihî eser onun kaamerasından çıkan fotoğraflarda yaşaamaktadır.

Devrinin ilim ve fazilet erbabı sık sık onun evinde toplanır, ilmî ve edebî sohabetler yaparlardı. Mahmud Sami el-Barudî. İsmail Sabri. Şeyh Ahmed ez-Zer-kânî. Şeyh Hasan Mansur, Muhammed Abduh ve daha pek çok âlim bu meclisalere devam etmişlerdir. Şeyh Tâahir el-Cezâirî ve Allâme Muhammed Kürd Ali ile bu meclislerde tanıştı. Muhammmed Kürd Ali. Arap ülkelerinde Ahmed Teymur kadar ilmi seven ve bu yolda hizmet veren bir başka kişiyi taanımadığını söyler.

Ahmed Teymur Paşa resmî görev ve unvanlardan pek hoşlanmazdı. Nitekim, ne paşalık rütbesi ile taltif edilmesi ne de senato üyeliğine tayini onu sevindiradi. Ancak Kral I. Fuad'a olan sevgisinaden dolayı bu tayin ve taltifi reddetmeamiştir. O daha çok Mısır Dil Akademisi [531], Şam İlimler Akadeamisi [532] ve Mısır Millî Kütüphanesi gibi önemli ilmî kurumların üyesi olarak büayük hizmetler yaptı. İslâm âleminin meseleleriyle de yakından ilgilenen Ahmed Teymur Paşa. Doğu ve Batı kültürlerine hakkıyla vâkıf, İslâm'a son derece bağlı, ahlâkî faziletleri şahsında toplayan örnek bir insandı.

26 Nisan 1930'da vefat etti. Vefatınadan sonra her biri bir kaynak niteliği taşıyan eserlerini neşre hazırlamak için kurulan heyet halen çalışmalarına deavam etmektedir.



Eserleri


Ahmed Teymur Paşanın din, dil. edebiyat, lügat, biyografi ve tarih gibi çeşitli sahalarla ilgili olan eserlerianin başlıcaları şunlardır:

1) Taşhîhu ağlâtıl-Kâmûsıl-muhît (Kahire 1343). el-Kâmûsül-muhît'teki yanlışları düzeltamek maksadıyla kaleme alınmıştır.

2) el-Mecmau'l-ilmiyyü'l-Arabî bi-Dımaşk Taşhîhu ağlatı Lisâni'l-^Arab (birinaci kısım Kahire 1334, ikinci kısım 1343).

3) Nazra Târîhiyye îî husûli'l-mezâhi-bi'l-erbaca (Kahire 1344) Dört mezheabin meydana gelişini tarihî açıdan ele almaktadır.

4) Kabrü's-Süyûti (Kahire 1346).

5) el-Yezîdiyye ve menşe’ü nihletîhim (Kahire 1347).

6) Târihu'l-'alemi'l-'Osmâni (Kahire 1347).

7) Terâcimü a'yâni'1-karni'ş-şâhş'aşer ve evâ^ilü'l-karni'r-râbi'1'aşer (Kahire 1359). Murâdinin Sükü'd-dürer'me zeyil olarak kaaleme alınmıştır.

8) el-Aşarü'n-nebeviy-ye (Kahire 1971). Hz. Peygamber'in çeaşitli İslâm ülkelerinde bulunan sancağı. hırkası, kadem-i şerifinin izi, kılıcı ve yüazüğü gibi mukaddes emanetlerden bahaseden bir eserdir.

9) el-Kinâyâtü'l-âmmiyye (Kahire 1970). Mısır halk dilinde bulunan kinayeleri ihtiva etmektedir.

10) el-Emşâlü'l-âmmiyye (Kahire 1970). Mısır halkı tarafından kullanılan atasözalerini içine alan bir eserdir.

11) Mu'cemü Teymûr el-Kebîr fi'l-elfâzi'l-câmmiyye. Tamamı altı cilt olan bu eserin birinci cildi Hüseyin Nassâr tarafından 1971 de Kahire'de neşredilmiştir. Diğer ciltler de yayıma hazırlanmaktadır.

12) Nevâdirü'l-mahtûtâti'l- “Arabiyye ve emâkinü vücûdihâ. İlk defa 1919’da Hilâl mecmuasında tefrika halinde, daaha sonra Selâhaddin Müneccid tarafınadan Beyrut'ta 1968 ve 1980'de el-Muhtâr mine'l-mahtûtâti'l-'Arabiyye fi'l-Âsitöne adıyla neşredilmiştir.

13) Tabakâtü'l-mühendisîn. İslâm alemindeki mühendislik faaliyetleri ve mühendisler konusunda önemli bir kaynak olan bu eserin büyük bir kısmı 1922-1923 yıllaarında Kahire'de Meceîletü'l-hendese'’de tefrika edilmiştir. Eser 1957'de bazı ilâavelerle A'lâmü'l-mühendisîn fi'1-İslâm adıyla Ahmed Abduh eş-Şirbâsî tarafınadan Kahire'de yeniden yayımlanmıştır.

14) el-Resâ’ilü'l-mütebâdele beyne'l-Kermilî ve Teymûr (Bağdat 1974). Ahamed Teymur ile Anastas el-Kermilfnin edebî ve ilmî konularda biribirlerine yazadıkları mektupları ihtiva etmektedir.

15) el-Hub'inde'l-'Arab (Kahire I964).

16) Miftâhu'l-Hizâne. Bağdâdfnin Hizâne-fül-edebadlı eseri için hazırlanan önemali bir fihristtir.

17) el-Elkâb ve'r-ruteb. Hz. Ömer'den beri askerî erkâna, ilim ve kalem erbabına verilen lakap ve rütabelerden bahseden bir eserdir.

Ahmed Teymur Paşa ayrıca şu eserleari de kaleme almıştır: A'lâmul-fikril-İs-lâmî ü'l- caşri'l-hadîş, Muhammed Resûlüllah, et-aaakiretü't-Teymûriyye, el-Elfâzü'l-Câmmiyye, Esrârü'l-Arabiyye, Emsâlü'l-Arab, el-Müntehabât fi'ş-şi'ri'l-'Arabî, Evhâmü şu'arâ'i'l-'Arab fi'l-me’ânî, Habâye'z-zevâyâ ev el-Elfâzü'1-luğaviyyetü'l-mezkûre ti't-tâ-rih, Muccemü'I-fevâ’id, es-Semâc ve'l-kıyâs, Ebyâtü'l-me'ânî ve't-ta'dât; el-Berkıyyât li'r-risâle ve'1-makale, Târihu'l-üsreti't-Teymûriyye, Men ellefe ü't-târih, Dâru İbn Lokman ü'l-Manşûre, Nakdü'l-kısmi't-târihî min Dâ’i-reti Ma'drili Ferîd Vecdi, el-Halekâtü'l-mefküde fî târihi Mışr, Zeylü târihi'l-Cebertî, Zeylü Tabakâti'l-etıbbâ, Zabtü'I-a'lâm, el-İmâm Alî b. Ebî Tâlib şi'ruhû ve hikemuhû ve emsâlü-hû, Ebü-Alâ el-Macarri ve “Akîde-tühû, el-Kürâtü'l-Arabiyye'l-arzıyye ve'1-lelekiyye, Sâ'atün Arabiyyetün fî zemenil-Müstanşıri'I-'Abbasî, es-Süiünü'î-İslâmiyye ve esmâ'ühâ, el-Medâfic ve'l-mekâhiIemde:Arab, el-Mûsika ve'I-ğmâ'inde'I-Arab, et-Tasvîr cinde'l-Arab, Lü’abü'l-Arab, Şifâ’ü'r-Tuh Mahmud Teymur tarafından A. Teymur'un eserlerinden yapılan seçmealer. Bunlardan başka muhtelif dergi ve gazetelerde pek çok makale ve araştıramaları yayımlanmıştır.

Ahmed b. İsmailb. Muhammed Kâşif et-Teymûr (1871-1930) Mısırlı edip, araştırmacı ve tarihçi.

5 Kasım 1871'de Kahire'de doğdu. Asıl adı Ahmed Tevfik'tir. Üç aylıkken babasını kaybettiği için eğitimini, devarin ileri gelen şairlerinden ablası Âişe İsmet Teymur üstlendi. Türkçe ve Farsaça'yı Hasan Abdülvehhâb'dan öğrendi. Beş yıl devam ettiği Fransız okulunda Fransızca'nın yanı sıra Batı kültürünü yakından tanıma imkânını buldu. Dinî ve aklî ilimlerde Muhammed Mahmûd eş-Şinkitî, Hasan et-Tavîl, Rıdvan Muahammed el-Mahallâtî, Allâme Tâhir el-Cezâirî ve Muhammed Abduh gibi döaneminin ünlü âlimlerinden faydalandı. Muhammed Abduh'un Aynişems'e gelamesi üzerine ona yakın olmak için aynı semte yerleşti.

Ahmed Teymur tahsil hayatının ilk dönemlerinden itibaren kitaba çok düşakün olduğundan birçok yazma ve basama eser topladı. Elde ettiği her eseri dikkatle okur ve gerekli gördüğü yerleare not düşerdi. Bu sebeple kütüphanesindeki pek çok kitabın başında “Kara'nâhu” (okuduk) ibaresi bulunmaktaadır. Bu notu taşıyan kitaplar onun tasahih edip fihristini hazırladığı eserlerdir. Ünlü kütüphanesini 1901'de kurmaya başladı. Bunun için Kahire'de Özel bir kütüphane binası yaptırdı ve burayı modern bir şekilde tanzim etti. Vaktianin çoğunu burada geçirdiğinden kenadisi için de iki oda ilâve ettirdi. Kütüpahanesinden faydalanmak isteyenlere rahat çalışma imkânı vermek için gayaret gösterdi. Bu kütüphanenin koleksiayonunu, bir yandan elinde kıymetli eserler bulunan kişilere büyük meblağalar ödeyip bunları satın alarak, diğer yandan İstanbul ve Avrupa'nın muhtelif kütüp'hanelerindeki yazmaların mikroafilmlerini temin ederek zenginleştirdi. Bir kısmı müellif hattı olmak üzere yaarısından çoğu yazma eserlerden meyadana gelen 20.000 ciltlik değerli bir koaleksiyona sahip bulunan bu kütüphaneayi Mısır Millî Kütüphanesi'ne [530] vakfetti. Kitaplar buarada Muhammed Abdülcevad el-Asmaî tarafından mükemmel bir şekilde tanazim edildi. Kütüphanesindeki kitapların 2390'dil. 2675'i edebiyat, 4956'sı din. ahlâk ve serî ilimler, 3974'ü sözlük ve ansiklopedik sözlük, 4273'ü tarih, coğarafya ve sosyoloji, 1286'sı fihrist, kolekasiyon ve resimler. 1708'de değişik ilimlerle ilgilidir.

Hicrî Vl-X. yüzyıllar arasında yaşayan meşhur âlimlerin hatları ile kaleme alınmış bazı vesikalar, ayrıca astronomi aletleri, Çin porselen çeşitleri, meşhuraların kalem, hokka ve divitleri, nefis ciltler. Selâhaddîn-i Eyyûbî, Cemâled-dîn-i Efgânî. Kâsımî. Cezâirî, Hasan et-Tavîl gibi önemli şahısların resimleri de Ahmed Teymur Paşa'nın muhafaza etatiği müze malzemesi değerindeki bir kültür hazinesidir. Ahmed Teymur, ilamin ve İslâm kültürünün hizmetinde kullanmak gayesiyle çok güzel fotoğaraflar da çekmiştir. Bugün yıkılıp yok olmuş olan birçok tarihî eser onun kaamerasından çıkan fotoğraflarda yaşaamaktadır.

Devrinin ilim ve fazilet erbabı sık sık onun evinde toplanır, ilmî ve edebî sohabetler yaparlardı. Mahmud Sami el-Barudî. İsmail Sabri. Şeyh Ahmed ez-Zer-kânî. Şeyh Hasan Mansur, Muhammed Abduh ve daha pek çok âlim bu meclisalere devam etmişlerdir. Şeyh Tâahir el-Cezâirî ve Allâme Muhammed Kürd Ali ile bu meclislerde tanıştı. Muhammmed Kürd Ali. Arap ülkelerinde Ahmed Teymur kadar ilmi seven ve bu yolda hizmet veren bir başka kişiyi taanımadığını söyler.

Ahmed Teymur Paşa resmî görev ve unvanlardan pek hoşlanmazdı. Nitekim, ne paşalık rütbesi ile taltif edilmesi ne de senato üyeliğine tayini onu sevindiradi. Ancak Kral I. Fuad'a olan sevgisinaden dolayı bu tayin ve taltifi reddetmeamiştir. O daha çok Mısır Dil Akademisi [531], Şam İlimler Akadeamisi [532] ve Mısır Millî Kütüphanesi gibi önemli ilmî kurumların üyesi olarak büayük hizmetler yaptı. İslâm âleminin meseleleriyle de yakından ilgilenen Ahmed Teymur Paşa. Doğu ve Batı kültürlerine hakkıyla vâkıf, İslâm'a son derece bağlı, ahlâkî faziletleri şahsında toplayan örnek bir insandı.

26 Nisan 1930'da vefat etti. Vefatınadan sonra her biri bir kaynak niteliği taşıyan eserlerini neşre hazırlamak için kurulan heyet halen çalışmalarına deavam etmektedir.



Eserleri


Ahmed Teymur Paşanın din, dil. edebiyat, lügat, biyografi ve tarih gibi çeşitli sahalarla ilgili olan eserlerianin başlıcaları şunlardır:

1) Taşhîhu ağlâtıl-Kâmûsıl-muhît (Kahire 1343). el-Kâmûsül-muhît'teki yanlışları düzeltamek maksadıyla kaleme alınmıştır.

2) el-Mecmau'l-ilmiyyü'l-Arabî bi-Dımaşk Taşhîhu ağlatı Lisâni'l-^Arab (birinaci kısım Kahire 1334, ikinci kısım 1343).

3) Nazra Târîhiyye îî husûli'l-mezâhi-bi'l-erbaca (Kahire 1344) Dört mezheabin meydana gelişini tarihî açıdan ele almaktadır.

4) Kabrü's-Süyûti (Kahire 1346).

5) el-Yezîdiyye ve menşe’ü nihletîhim (Kahire 1347).

6) Târihu'l-'alemi'l-'Osmâni (Kahire 1347).

7) Terâcimü a'yâni'1-karni'ş-şâhş'aşer ve evâ^ilü'l-karni'r-râbi'1'aşer (Kahire 1359). Murâdinin Sükü'd-dürer'me zeyil olarak kaaleme alınmıştır.

8) el-Aşarü'n-nebeviy-ye (Kahire 1971). Hz. Peygamber'in çeaşitli İslâm ülkelerinde bulunan sancağı. hırkası, kadem-i şerifinin izi, kılıcı ve yüazüğü gibi mukaddes emanetlerden bahaseden bir eserdir.

9) el-Kinâyâtü'l-âmmiyye (Kahire 1970). Mısır halk dilinde bulunan kinayeleri ihtiva etmektedir.

10) el-Emşâlü'l-âmmiyye (Kahire 1970). Mısır halkı tarafından kullanılan atasözalerini içine alan bir eserdir.

11) Mu'cemü Teymûr el-Kebîr fi'l-elfâzi'l-câmmiyye. Tamamı altı cilt olan bu eserin birinci cildi Hüseyin Nassâr tarafından 1971 de Kahire'de neşredilmiştir. Diğer ciltler de yayıma hazırlanmaktadır.

12) Nevâdirü'l-mahtûtâti'l- “Arabiyye ve emâkinü vücûdihâ. İlk defa 1919’da Hilâl mecmuasında tefrika halinde, daaha sonra Selâhaddin Müneccid tarafınadan Beyrut'ta 1968 ve 1980'de el-Muhtâr mine'l-mahtûtâti'l-'Arabiyye fi'l-Âsitöne adıyla neşredilmiştir.

13) Tabakâtü'l-mühendisîn. İslâm alemindeki mühendislik faaliyetleri ve mühendisler konusunda önemli bir kaynak olan bu eserin büyük bir kısmı 1922-1923 yıllaarında Kahire'de Meceîletü'l-hendese'’de tefrika edilmiştir. Eser 1957'de bazı ilâavelerle A'lâmü'l-mühendisîn fi'1-İslâm adıyla Ahmed Abduh eş-Şirbâsî tarafınadan Kahire'de yeniden yayımlanmıştır.

14) el-Resâ’ilü'l-mütebâdele beyne'l-Kermilî ve Teymûr (Bağdat 1974). Ahamed Teymur ile Anastas el-Kermilfnin edebî ve ilmî konularda biribirlerine yazadıkları mektupları ihtiva etmektedir.

15) el-Hub'inde'l-'Arab (Kahire I964).

16) Miftâhu'l-Hizâne. Bağdâdfnin Hizâne-fül-edebadlı eseri için hazırlanan önemali bir fihristtir.

17) el-Elkâb ve'r-ruteb. Hz. Ömer'den beri askerî erkâna, ilim ve kalem erbabına verilen lakap ve rütabelerden bahseden bir eserdir.

Ahmed Teymur Paşa ayrıca şu eserleari de kaleme almıştır: A'lâmul-fikril-İs-lâmî ü'l- caşri'l-hadîş, Muhammed Resûlüllah, et-aaakiretü't-Teymûriyye, el-Elfâzü'l-Câmmiyye, Esrârü'l-Arabiyye, Emsâlü'l-Arab, el-Müntehabât fi'ş-şi'ri'l-'Arabî, Evhâmü şu'arâ'i'l-'Arab fi'l-me’ânî, Habâye'z-zevâyâ ev el-Elfâzü'1-luğaviyyetü'l-mezkûre ti't-tâ-rih, Muccemü'I-fevâ’id, es-Semâc ve'l-kıyâs, Ebyâtü'l-me'ânî ve't-ta'dât; el-Berkıyyât li'r-risâle ve'1-makale, Târihu'l-üsreti't-Teymûriyye, Men ellefe ü't-târih, Dâru İbn Lokman ü'l-Manşûre, Nakdü'l-kısmi't-târihî min Dâ’i-reti Ma'drili Ferîd Vecdi, el-Halekâtü'l-mefküde fî târihi Mışr, Zeylü târihi'l-Cebertî, Zeylü Tabakâti'l-etıbbâ, Zabtü'I-a'lâm, el-İmâm Alî b. Ebî Tâlib şi'ruhû ve hikemuhû ve emsâlü-hû, Ebü-Alâ el-Macarri ve “Akîde-tühû, el-Kürâtü'l-Arabiyye'l-arzıyye ve'1-lelekiyye, Sâ'atün Arabiyyetün fî zemenil-Müstanşıri'I-'Abbasî, es-Süiünü'î-İslâmiyye ve esmâ'ühâ, el-Medâfic ve'l-mekâhiIemde:Arab, el-Mûsika ve'I-ğmâ'inde'I-Arab, et-Tasvîr cinde'l-Arab, Lü’abü'l-Arab, Şifâ’ü'r-Tuh Mahmud Teymur tarafından A. Teymur'un eserlerinden yapılan seçmealer. Bunlardan başka muhtelif dergi ve gazetelerde pek çok makale ve araştıramaları yayımlanmıştır.