ELEŞTİRİ OKUYORUM

De Bernieres'e ve Latin Amerika Üçlemesi'ne Dair
Louis De Bernieres, neredeyse tüm kitaplarıyla çeşitli ödüller almış bir yazar olmasına karşın, nedendir bilinmez, filmi çekildiği için piyasa hale gelen bir kitabı dışında (Kaptan Corelli'nin Mandolini) Türkiye'de pek popüler olamamış bir yazar.

Bunu kurguda kullanmayı sevdiği çok katmanlı biçeme bağlamak olası olduğu gibi, gayet basit biçimde yeterince tanıtılmamışlığına da bağlamak mümkün.

Kendi adıma konuşacak olursam, benim de Bernieres'le tanışıklığım bir raslantıya dayanıyor. Kütüphanede dolaşırken denk geldiğim, ilgi çekici bulduğum için denemeye karar verdiğim ve oburcasına, döne döne okuduğum bir yazar. Yurtdışında, Marquez'in halefi olarak gösterilmesine karşın, sırf de Bernieres de (en azından debut kitapları için konuşacak olursak) mekan olarak Latin Amerika'da hayali bir ülke kullanmayı seçtiği ve büyülü gerçekçilikle yazdığı için özgün bir tarza sahip bir yazarı, mevzu bahis olan ne denli büyük bir usta olursa olsun, birinin "halef" olarak nitelemek pek adil gelmiyor. Tabii, burada de Bernieres'in, özellikle de ilk yayımlanan kitapları olan Latin Amerika Üçlemesi boyunca yer yer Marquez'in kurgularına gönderme yapıyor oluşunu karşı argüman olarak kullanmak da mümkün ancak Latin Amerika Üçlemesi'nin "ilk" kitaplar olduğu, yazarın henüz kendi diline duyduğu güvenin oturmadığı düşünülünce (biraz da sevgiden doğan bir kayırma durumum var, görmezden gelin lütfen) çok bastırmamak gerekiyor diye düşünüyorum. Nitekim daha sonra gelen eserlerinde, de Bernieres bu etkilerden tamamen kurtulmuş, olgun bir yazar olarak karşımıza çıkıyor.

Sanıyorum ki bahsettiğimiz kitaplara dair bir kaç "spoiler" vermek, anlatılanların da hazmedilmesini kolaylaştıracaktır.

Latin Amerika Üçlemesi'nin ilk kitabı, 1991 çıkışlı "The War of Don Emmanuel's Nether Parts" ya da "Don Emmanuel'in Alt Tarafları". Bülent O. Doğan'ın çevirisiyle, İş Bankası Kültür Yayınları'ndan çıkan bu kitapta De Bernieres, hikayesini düşsel bir Latin Amerika ülkesinde kurguluyor. İspanyol asıllı ve dolasıyla çok zengin bir plantasyon sahibinin zengin ve aynı anda önemsiz bir kaç düşünceyi kafasından geçirip, hepsinin çok önemli olduğuna inanma yetisine sahip karısı Dona Constanza, banyo sonrasında kurulanırken, bir taraftan ölen seyisinin adalelerini, bir taraftan sıcağı, bir taraftan şişmanladığı için kocasının onunla ilgilenmediğini, bir taraftan da bölgenin can damarı olan Mula Irmağı'nın sularını havuzuna yönlendirecek bir kanal kazdırmayı düşünür. Dona Constanze, diğerlerinin aksine son derece önemli olan bu kararını da uçarılıkla, sonuçların insanlar üzerindeki görülecek etkilerini aklına bile getirmeden, naifçe uygulamaya koyar ve böylelikle bütün ülkeye yayılacak, yığınla insanın ölümüne, gülmekten kırılarak okuyacağınız olayların gerçekleşmesine neden olur.

Ancak burada sıra dışı bir kararla, de Bernieres davranışları dünyayı değiştiren bu kadını, kitabının kahramanı ya da anti-kahramanı değil, her hangi bir karakteri haline getirir ki, kitabı okuduktan sonra kahraman var mıydı, varsa kimdi, tamamen okuyucunun beğenisine bırakılmış. E karakter konusunda da sıkıntı çekilmediği düşünülünce, okur sayısı kadar da kahraman olduğunu söylemek abes olmayacaktır.

Üçlemenin diğer iki kitabında da, (Bay Vivo ve Kokain Kralı/ Kardinal Guzman'ın Belalı Çocukları) yazar, Dona Constanza'nın kurulanırken aldığı bu kararın etkilerinin neticesinde ortaya çıkan olayları anlatmaya devam ediyor. Ama sıradan bir kanal kazma hikayesini, kelebeğin kanatları gibi kullanan yazar, ilk kitapta ordu, askerlik, vatandaşlık, toplumsal sınıflar, milliyetçilik gibi değerleri eleştirirken; ikinci kitapta kaleminin sivri uçlarını yozlaşmış politikacılara, uyuşturucu baronlarına, yalnızca doğruyu söylemeyi isteyen sıradan bir adamın efsane haline gelişine çeviriyor. Son kitaptaysa, dinsel tabular gözden kaçmıyor ve yine sert biçimde eleştiriliyor. Arada geçen eğlenceli olayları anlatarak, müstakbel okuyucuların ağız tadını kaçırmak istemem ancak döne döne, defalarca aynı keyfi alarak okuyacakları bir diziyle karşı karşıya olduklarını da hatırlatmak isterim.

1990'da Nobel almış yazar Octavio Paz'ın Yalnızlık Dolambacı adlı derlemesini okuyanınız varsa, aslında Latin Amerika toplumunun, yaşadıklarının, hassasiyetlerinin bizim toplumumuzda gözlenenlerden çok da farklı olmadığını farketmiştir. Latin Amerika Üçlemesini okurken, kendinizi bu ülkenin haberlerde bile anlatılmayan köşelerinde dolaşıyor gibi hissedeceğinizden hiç şüphem yok. Yarattığı düşsel ülkede, de Bernieres, aslında hepimizin içinde uyuyan ülkeden bahsediyor.Tabii bu kadar anlattıktan sonra kısa bir de alıntı yapmadan geçmemek lazım.

... İki tür yurtseverlik vardır, gerçi zaman zaman her ikisinin de aynı yürekte bir araya geldiği de olur. Bunlardan birincisine milliyetçilik denilebilir; milliyetçiler tüm diğer milletlerin onlara göre daha alçakta olduğuna inanırlar, bu yüzden üzerlerinde hakimiyet kurmanın onların iyiliğine olduğu görüşündedirler. Onlara göre, diğer ülkeler hep yanlış yaparlar, özgürlükleri daha kısıtlıdır, daha ilkeldirler, savaşta korkakça davranırlar, hainlik yaparlar, normal bir insanın kesinlikle inanmayacağı akıldışı ve yabancı ideolojilere kapılmaya müsaittirler, imanları zayıftır ve anormal işler yaparlar. Böyle yurtseverler, her ülkede bol bol bulunur ve onların yurtseverliği yeryüzündeki en ayıplanacak şeydir. ...
Bahsi geçen kitaplar;
1. The War of Don Emmanuel's Nether Parts, Louis De Bernieres / Don Emmanuel'in Alt Tarafları, Çev: Bülent O. Doğan, İş Bankası Kültür Yayınları, 420 syf.
2. Senor Vivo and the Coca Lord, Louis De Bernieres / Bay Vivo ve Kokain Kralı, Çev: Bülent O. Doğan, Altın Kitaplar, 320 syf.
3. The Troublesome Offspring of Cardinal Guzman, Louis De Bernieres / Kardinal Guzman'ın Belalı Çocukları, Çev: Gülden Şen, Altın Kitaplar
4. El Labirento de la Soledad, Octavio Paz / Yalnızlık Dolambacı - Çev: Bozkurt Güvenç, Can Yayınları, 238 syf.